Loop je letterlijk met je hoofd tegen de muur?
Of zit je letterlijk op zwart zaad?
We hebben vroeger allemaal op school geleerd dat sommige uitdrukkingen een letterlijke of een figuurlijke betekenis kunnen hebben. ‘Ik liep met mijn hoofd tegen de muur’ bijvoorbeeld, kan twee betekenissen hebben. Veel mensen hebben kennelijk niet al te best opgelet tijdens de taalles, want je hoort en leest in toenemende mate een volkomen fout en net zo wonderlijk gebruik van ‘letterlijk’.
Een woord in opmars dus. In het Engels trouwens ook. In deze blog ergert de auteur zich aan een soapblondine die “I’m literally dying to see you” in de hoorn van haar telefoon kermt. Er zijn twee ontwikkelingen.
Letterlijk in de betekenis van figuurlijk
Het belastingstelsel wordt letterlijk op de schop genomen.Ik liep letterlijk met ijn hoofd in de wolken.
Na het faillissement zat mijn voormalige baas letterlijk op zwart zaad.
Letterlijk betekent ‘in overeenstemming met wat gezegd of geschreven is’. De bovenstaande voorbeelden leveren dan kolderieke en irreële beelden op. Het woord wordt hier dus volkomen onterecht en fout gebruikt. Maar taal is altijd in beweging en er zijn woordenboeken die al meebewegen. In het dagblad Trouw lees je dat er al woordenboeken zijn die letterlijk beschrijven als bijwoord met de betekenis ‘volstrekt’. We gebruiken letterlijk steeds vaker alleen maar om wat gezegd is te benadrukken of te versterken. Soms betekent letterlijk niets anders dan ‘heel erg’ of ‘geheel en al’. We moeten het niet al te serieus nemen, een beetje figuurlijk, meer niet …
Letterlijk in een totaal andere betekenis
Ik zit nu letterlijk chocola te eten.
Na die opmerking werd de minister letterlijk woedend.
In deze taalblog van Milfje Meulskens wordt letterlijk vergeleken met ‘echt’. Dat woord is als intensifier al lang geaccepteerd, denk maar aan ‘Ik ga echt dood van de honger’. ‘Echt’ dood gaan van de honger is net zo fout als er ‘letterlijk’ aan dood gaan. Maar we ergeren ons er minder aan. Wij taalgebruikers zijn creatief in het bedenken van ‘versterkers’, denk maar aan ‘megagiga-’, ‘vet’, ‘bloody’, en niet te vergeten ‘super’. Lees ook Jokes blog maar eens over Tjoepen, jenzen en pleuren. De acceptatie door de massa duurt bij de ene langer dan bij de andere. We barsten van de intensifiers, toch hadden we er klaarblijkelijk nog een nodig.
Letterlijk kun je dus letterlijk en figuurlijk gebruiken. We moeten de taalboekjes hoognodig herzien.
En dan nog wat, ik hoorde vanavond een politiek commentator op tv zeggen: “Deze politicus gaat spreekwoordelijk over lijken.” Is het al zover gekomen dat we expliciet aan moeten geven dat we van een uitdrukking de figuurlijke variant bedoelen?
Pas nog gehoord. ‘Ik heb letterlijk een kort lontje’ …